اين آيه بيانگر همان عالم ذر است كه گاهى از آن به عالم الست تعبير مى‏شود . در تفسير اين آيه مطالب مختلفى گفته شده، و رواياتى كه در ذيل آيه نيز آمده مختلف و مبهم است . در ميان گفتار، آنچه صحيح‏تر به نظر مى‏رسد اين كه منظور از عالم ذر، عالم فطرت و استعدادها است كه خداوند با زبان حال و به تعبير علمى با زبان تكوين از فطرت انسان‏ها پرسيد: آيا من پروردگار شما نيستم، همه در پاسخ گفتند: آرى تو پروردگار ما هستى . و اين سؤال وجواب اختصاص به زمان آدم (ع) ندارد، بلكه تا پايان دنيا ادامه دارد . به عبارت ديگر ذر به معنى موجودات ريز مثل مولكول‏ها و يا مورچه‏هاى بسيار ريز است، نظر به اين كه فرزندان آدم به صورت نطفه از صلب پدران به رحم مادران انتقال مى‏يابند، و در آن هنگام ذراتى بيش نيستند، خداوند استعداد و آمادگى توحيد را به آنها داده است، و اين سر الهى را به صورت يك حس درون ذاتى در نهاد و فطرت آنها نهاده است، و هم چنين در عقل و خردشان به صورت يك حقيقت‏خود آگاه به وديعه گذارده است .

بنابراين همه انسان‏ها از نظر فطرت سالم و دست نخورده، به يكتايى خدا، اقرار دارند، و همين راز نهانى و تكوينى حجت قوى الهى براى كافران در قيامت است، كه مگر شما از نظر فطرى آماده پذيرش ربوبيت من نبوديد، پس چرا كافر شديد؟ آنها در پاسخ درمانده مى‏شوند، و نمى‏توانند در پاسخ بگويند كه ما از چنين حجت‏باطنى بى‏خبر و غافل بوديم . با اين بيان شبهه جبر برطرف خواهد شد، زيرا فطرت سالم انسان خواهان حق و خداجو است، خواه انسان كافر و منكر خدا شود، خواه مؤمن باشد . بنابراين فطرت عامل مجبور كننده نيست، بلكه راهنما و چراغ راه است .

چنان كه قرآن مى‏فرمايد: «فاقم وجهك للدين حنيفا فطرة الله التي فطر الناس عليها; روى خود را متوجه آيين خالص پروردگار كن، اين فطرتى است كه خداوند انسان‏ها را بر آن آفريده است .» ⁽³⁾

توضيح اين كه فطرت يا وجدان آگاه درونى گوهرى درخشان در باطن انسان است كه شيشه شفافى اطراف آن را فراگرفته است، و آن در پشت آن شيشه حقايق را مشاهده مى‏كند و درمى‏يابد، مشروط به اين كه آن شيشه به پرده تبديل نشود، و يا گرد و غبار و آلودگى‏ها روى آن شيشه را تيره و تار نسازند، اين كه مى‏بينيم بسيارى از انسان‏ها كافر و منكر هستند، از اين رو است كه گرد و غبار گناه و انحراف، پرده‏اى بر روى فطرت آنها افكنده، و يا شيشه شفاف روى آن را، آلوده و تيره و سياه نموده است، از اين رو همان كافران وقتى كه مثلا در ميان كشتى يا هواپيما باشند و حادثه خطرناكى رخ دهد، و پرده غرورشان شكافته گردد، فطرت آنها خود را نشان داده و آنها از درون متوجه خدايى مى‏شوند تا آنها را نجات بخشد، آنها در اين وقت وجود حجت‏باطن (فطرت) را احساس مى‏كنند، اين حجت‏باطن در همه انسان‏ها وجود دارد، و با زبان حال به نداى خداوند كه آيا من پروردگار شما نيستم؟ پاسخ مثبت داده و گفته است آرى، نتيجه اين كه منكران نمى‏توانند در روز قيامت، انحراف خود را به محيط آلوده و همنشين بد و عوامل ديگر نسبت دهند، چرا كه به آنها گفته مى‏شود، همواره در درون ذات تو گوهرى به نام فطرت شعله ور بود، و تو مى‏توانستى در پرتو نور آن به راه هدايت گام نهى، چرا آن را خاموش كرد، يا پرده و شيشه تاريك بر سر آن افكندى؟ ! و چرا به پيمان فطرت وفا دار نماندى .

در بعضى از روايات اسلامى نيز عالم ذر به همين پيمان فطرى معنى شده از جمله: عبدالله بن سنان مى‏گويد از امام صادق (ع) پرسيدم فطرت الهى (كه در قرآن آيه‏30 روم آمده) چيست؟ در پاسخ فرمود: «هى الاسلام فطرهم الله حين اخذ ميثاقهم على التوحيد، قال: الست‏بربكم، و فيه المؤمن والكافر; فطرت همان اسلام است كه خداوند آن را در نهاد انسان سرشته، در آن هنگام كه از آنها پيمان بر توحيد گرفت و فرمود: آيا من پروردگار شما نيستم؟ مؤمن و كافر در اين جهت (كه داراى فطرت الهى‏اند و با زبان حال و استعداد) جواب مثبت‏به خدا داده‏اند شريك مى‏باشند .» ⁽⁴⁾

مساله زبان حال در گفتگوهاى روزانه بشر در هر زبانى، فراوان است، مثلا مى‏گوييم: «رنگ رخساره خبر مى‏دهد از سر درون‏» يا مى‏گوييم: «چشمان به هم ريخته او مى‏گويد ديشب به خواب نرفته است‏» يا در زبان عربى گفته مى‏شود: «سل الارض من شق انها رك، و غرس اشجارك و اينع ثمارك، فان لم تجبك حوارا اجابتك اعتبارا; از زمين بپرس چه كسى راه نهرهاى تو را گشود، و درختانت را غرس كرد، و ميوه هايت را رسيده نمود؟ اگر به زبان قال به تو پاسخ نگويد به زبان حال پاسخ خواهد داد .»

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: